Gazeta Podatkowa nr 3 (940) z dnia 10.01.2013

Zwolnienie podmiotowe z VAT w 2013 r.

W 2013 r. ze zwolnienia podmiotowego z podatku VAT korzystać mogą tzw. drobni przedsiębiorcy, czyli podatnicy, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w 2012 r. kwoty 150.000 zł. Przedsiębiorcy korzystający z tego zwolnienia nie muszą składać żadnych deklaracji informujących urząd skarbowy o jego wyborze.

Limit obrotu, do wysokości którego podatnik może korzystać ze zwolnienia podmiotowego z VAT, wskazano w art. 113 ust. 1 ustawy o VAT. Dotyczy on również podatników prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie, zarządzających funduszami inwestycyjnymi, agentów, zleceniobiorców oraz innych osób świadczących usługi o podobnym charakterze. Do jego wyliczenia brana jest pod uwagę faktyczna (lub przewidywana - w przypadku podatników rozpoczynających działalność) wartość prowizji lub innych postaci wynagrodzeń za wykonanie usług.

W przypadku podmiotów rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej zwolnienie podmiotowe z VAT przysługuje z mocy prawa.

Podatnik, który decyduje się na zwolnienie podmiotowe, nie musi składać żadnych deklaracji informujących urząd skarbowy o wyborze zwolnienia. Jednak ustawodawca dał tym podatnikom prawo do złożenia zgłoszenia rejestracyjnego VAT-R. Przy czym złożenie tego formularza nie oznacza wcale utraty prawa do zwolnienia podmiotowego.

Natomiast obowiązkowo zgłoszenie rejestracyjne składa ten podatnik, który chce zrezygnować z przysługującego mu zwolnienia podmiotowego lub który z tego zwolnienia korzystać nie może z uwagi na rodzaj prowadzonej działalności. W przypadku rozpoczęcia dokonywania sprzedaży zgłoszenie powinno być dokonane przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu. W sytuacji rezygnacji ze zwolnienia zgłoszenia należy dokonać przed początkiem miesiąca, w którym podatnik rezygnuje ze zwolnienia. Z tym że w przypadku podatników rozpoczynających działalność w trakcie roku podatkowego zawiadomienie musi nastąpić przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu VAT.

Wzór dokumentu zgłoszenia rejestracyjnego w zakresie podatku VAT (VAT-R) oraz dokumentu potwierdzającego zarejestrowanie podmiotu jako podatnika VAT (VAT-5) określone zostały w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie wzorów dokumentów związanych z rejestracją podatników w zakresie podatku VAT (Dz. U. z 2004 r. nr 55, poz. 539 ze zm.). Rejestracja następuje w momencie dokonania zgłoszenia rejestracyjnego, tj. złożenia w urzędzie skarbowym druku VAT-R. Składając go należy pamiętać o wniesieniu opłaty skarbowej w wysokości 170 zł.

W zależności od okoliczności, o których mowa wcześniej, wypełniając część C.1. formularza VAT-R podatnik powinien zakreślić odpowiednie pozycje. I tak, pozycję:

• 29 zakreśla podatnik, który rozpoczynając działalność gospodarczą nie ma prawa do zwolnienia podmiotowego z VAT,
   
• 30 wypełnia podatnik, który będzie korzystał (korzysta) ze zwolnienia przysługującego tzw. drobnym przedsiębiorcom; podatnik ten nie ma obowiązku rejestrować się jako podatnik VAT, ale składając zgłoszenie rejestracyjne zostanie zarejestrowany jako "podatnik VAT zwolniony",
   
• 31 zakreśla podatnik, który będzie dokonywał (dokonuje) sprzedaży wyłącznie zwolnionej przedmiotowo z VAT i z tego powodu nie ma obowiązku rejestrować się jako podatnik VAT, ale może zostać zarejestrowany jako "podatnik VAT zwolniony",
   
• 33 zaznacza podatnik, który rezygnuje (zrezygnował) ze zwolnienia podmiotowego z VAT, czyli podatnik, któremu przysługiwało zwolnienie ze względu na wysokość obrotów, lecz z tego zwolnienia zrezygnował,
   
• 35 zakreśla podatnik, który traci (utracił) prawo do zwolnienia ze względu na wysokość obrotów.

Natomiast w pozycji 38 podatnik podaje datę, od której będzie korzystał (korzysta) ze zwolnienia lub od której traci prawo do zwolnienia lub rezygnuje z tego prawa.

Jak wyliczyć obrót?

Do wyliczenia kwoty obrotu uprawniającej do zwolnienia przyjmuje się łączną wartość sprzedaży opodatkowanej netto (bez podatku VAT) z poprzedniego roku podatkowego.

Jeżeli limit 150.000 zł został przekroczony w danym dniu, to zwolnienie traci moc z chwilą przekroczenia.

Definicję sprzedaży zawiera art. 2 pkt 22 ustawy o VAT i obejmuje odpłatną dostawę towarów na terytorium kraju, odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów, wewnątrzwspólnotową dostawę towarów. Zatem do limitu obrotów uprawniających do korzystania ze zwolnienia podmiotowego nie wlicza się importu towarów i usług oraz WNT, co oznacza, że obrotów z tych tytułów nie należy uwzględniać przy wyliczaniu wartości sprzedaży. Ponadto na podstawie art. 113 ust. 2 ustawy o VAT do limitu tego nie wlicza się odpłatnej dostawy towarów oraz odpłatnego świadczenia usług zwolnionych od podatku, a także towarów, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.

Kto jest wyłączony ze zwolnienia?

Nie wszyscy podatnicy mogą jednak korzystać ze zwolnienia podmiotowego z VAT. Wykonanie bowiem którejkolwiek czynności wymienionej w art. 113 ust. 13 pkt 1-3 ustawy o VAT powoduje utratę prawa do zwolnienia.

Z prawa do zwolnienia podmiotowego wyłączeni są podatnicy:

• dokonujący dostawy:
   
• wyrobów z metali szlachetnych lub z udziałem tych metali, których lista zawarta jest w załączniku do rozporządzenia w sprawie m.in. wystawiania faktur (Dz. U. z 2011 r. nr 68, poz. 360 ze zm.),
   
• towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, z wyjątkiem: energii elektrycznej (PKWiU 35.11.10.0) i wyrobów tytoniowych w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym,
   
• nowych środków transportu, terenów budowlanych oraz przeznaczonych pod zabudowę,
   
• świadczący usługi prawnicze oraz w zakresie doradztwa, z wyłączeniem doradztwa rolniczego związanego z uprawą roślin i hodowlą zwierząt, a także związanego ze sporządzaniem planu zagospodarowania i modernizacji gospodarstwa rolnego,
   
• świadczący usługi jubilerskie,
   
• niemający siedziby działalności gospodarczej na terytorium kraju.

Dodatkowo w art. 113 ust. 13 ustawy o VAT wskazano czynności, których wykonanie przez podatnika zwolnionego podmiotowo z VAT podlega opodatkowaniu VAT. Jest to import towarów i usług, WNT oraz dostawa towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca. Należy podkreślić, że jest to wyłączenie przedmiotowe, co oznacza, że podatnik, który dokonał np. importu usług, nie traci prawa do zwolnienia podmiotowego. Musi jedynie opodatkować tę jedną czynność.

Należy również pamiętać, że w art. 10 ust. 1 pkt 2 lit. c) ustawy o VAT określono, że wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów nie występuje, jeżeli jest to nabycie dokonane przez podatników korzystających ze zwolnienia podmiotowego z VAT i gdy całkowita wartość tego nabycia na terytorium kraju nie przekroczyła w trakcie roku podatkowego kwoty 50.000 zł. Wyłączenie to ma jednak miejsce, jeżeli również całkowita wartość netto WNT na terytorium Polski nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym 50.000 zł.

W przypadku gdy wartość nabycia towarów od podatników z UE przez drobnych przedsiębiorców przekroczy kwotę 50.000 zł, uznaje się, że od momentu przekroczenia tej kwoty ma miejsce opodatkowane WNT (art. 10 ust. 5 ustawy o VAT).

Do ustalenia tej wartości nie wlicza się kwoty podatku od wartości dodanej należnego lub zapłaconego na terytorium państwa członkowskiego, z którego towary są wysyłane lub transportowane. Do wartości tych nie wlicza się także wartości transakcji dotyczących wewnątrzwspólnotowego nabycia nowych środków transportu oraz wyrobów akcyzowych (art. 10 ust. 4 ustawy o VAT).

Wyłączenie to uzależnione jest od woli podatnika, zatem może on zdecydować, czy potraktować takie czynności jako transakcje wewnątrzwspólnotowe. Chcąc zrezygnować z tego wyłączenia, przed osiągnięciem limitu może on złożyć w urzędzie skarbowym pisemne oświadczenie o wyborze opodatkowania tych czynności albo podać dokonującemu dostawy towarów NIP poprzedzony kodem PL. Wybór opodatkowania będzie obowiązywał przez dwa kolejne lata, licząc od dnia dokonania WNT. Możliwość powrotu do wyłączenia, o którym mowa, wystąpi dopiero po upływie dwóch lat, w których podatnik opodatkowywał czynności wewnątrzwspólnotowego nabycia, pod warunkiem pisemnego zawiadomienia urzędu skarbowego o rezygnacji z opodatkowania. Powiadomienie należy złożyć przed początkiem miesiąca, w którym podatnik rezygnuje z opodatkowania.

Podatnik, który zamierza korzystać ze zwolnienia podmiotowego z VAT, ale składa zgłoszenie rejestracyjne VAT-R, część C.1 druku VAT-R wypełnia następująco:

Rozpoczęcie działalności w trakcie roku

Podatnik, który rozpoczyna prowadzenie działalności w trakcie 2013 r., jest zwolniony z VAT, jeżeli przewidywana przez niego wartość sprzedaży nie przekroczy, w proporcji do okresu prowadzonej w 2013 r. działalności gospodarczej, kwoty 150.000 zł. Jeżeli faktyczna wartość sprzedaży, w proporcji do okresu prowadzonej działalności gospodarczej, przekroczy w trakcie 2013 r. kwotę 150.000 zł, zwolnienie traci moc z momentem przekroczenia tej kwoty.

Należy zwrócić uwagę, że limit zwolnienia odnosi się do "okresu prowadzonej działalności gospodarczej". Można więc mieć wątpliwości, czy wyrażenie to należy rozumieć jako okres od dokonania wpisu do rejestru, złożenia formularza VAT-R, pierwszej sprzedaży, czy też np. pierwszego zakupu. Podatnik deklaruje datę rozpoczęcia działalności, np. w formularzu CEIDG-1, tak więc właśnie ta data powinna, moim zdaniem, być traktowana jako moment rozpoczęcia prowadzenia działalności.

Aby wyliczyć wartość kwoty, która powoduje utratę prawa do zwolnienia podmiotowego, w sytuacji gdy podatnik rozpocznie działalność w trakcie 2013 r., należy zastosować następujący wzór:

A = 150.000 zł × B/C

gdzie:

Uproszczona ewidencja sprzedaży

W celu określenia, w którym momencie podatnik zwolniony podmiotowo z VAT traci to prawo, ustawodawca nałożył obowiązek prowadzenia uproszczonej ewidencji obrotów, o której mowa w art. 109 ust. 1 ustawy o VAT. Ewidencja ta jest znacznie uproszczona w porównaniu do tej, którą prowadzą czynni podatnicy VAT. Podatnicy korzystający ze zwolnienia podmiotowego od VAT mają wyłącznie obowiązek prowadzenia ewidencji sprzedaży za dany dzień, nie później jednak niż przed dokonaniem sprzedaży w dniu następnym. Brak takiej ewidencji lub jej nierzetelność są zagrożone opodatkowaniem niezaewidencjonowanych obrotów. Jeśli przedmiot obrotu nie jest możliwy do ustalenia, wartość oszacowanej sprzedaży podlega opodatkowaniu według stawki 23%.

Jeżeli z ewidencji sprzedaży wynika, że obrót w kwocie 150.000 zł został przekroczony w danym dniu, to zwolnienie traci moc z chwilą przekroczenia, a opodatkowaniu podlega nadwyżka sprzedaży ponad tę kwotę.

Jeśli limit obrotu zostanie przekroczony np. 4 lutego 2013 r., to już w tym dniu powstaje obowiązek podatkowy od nadwyżki obrotu ponad 150.000 zł. Na podatniku ciążyć będzie wówczas obowiązek:

• dokonania rejestracji dla podatku VAT we właściwym urzędzie skarbowym,
   
• prowadzenia szczegółowych ewidencji sprzedaży i zakupów,
   
• składania deklaracji dla podatku VAT,
   
• zapłaty podatku, jeśli z deklaracji podatkowej wynikać będzie kwota zobowiązania podatkowego.

Zakupy dokonane przed utratą zwolnienia

Zarówno podatnik, który traci prawo do korzystania ze zwolnienia podmiotowego, jak i podatnik rezygnujący z niego ma możliwość odliczenia podatku naliczonego, zawartego w zakupach dokonanych przed dniem utraty tego prawa. Jak wskazano bowiem w art. 113 ust. 5 ustawy o VAT, za zgodą naczelnika właściwego urzędu skarbowego, podatnik może zmniejszyć podatek należny o podatek naliczony, wynikający z dokumentów celnych oraz o kwotę podatku zapłaconego od WNT i usług, a także o kwoty podatku naliczonego wynikające z faktur dokumentujących zakupy dokonane przed dniem utraty zwolnienia. W tym celu musi jednak sporządzić spis z natury zapasów towarów, które posiadał w dniu utraty prawa do zwolnienia podmiotowego (lub rezygnacji), i przedłożyć go w urzędzie skarbowym najpóźniej w ciągu 14 dni od dnia utraty zwolnienia (rezygnacji). Podatnik może odliczyć kwotę, która stanowi iloczyn ilości towarów objętych spisem z natury i kwoty podatku naliczonego przypadającej na jednostkę towaru, z podziałem na poszczególne stawki podatkowe.

Prawo do odliczenia powstaje nie później niż w rozliczeniu za okres, w którym dokonano tego spisu lub w rozliczeniu za jeden z dwóch następnych okresów rozliczeniowych (art. 86 ust. 10 pkt 4 oraz ust. 11 ustawy o VAT).

W praktyce jednak powstaje problem, czy w omawianym spisie z natury należy ująć jedynie towary handlowe, czy także środki trwałe oraz wyposażenie. W tym przypadku organy podatkowe uznają, że przepis art. 113 ust. 5 ustawy o VAT pozwala na objęcie spisem z natury zapasów tych towarów, które zostały zakupione do dalszej odprzedaży. Dlatego też, ich zdaniem, nie mogą być objęte tym spisem środki trwałe bądź wyposażenie posiadane przez podatnika, służące do prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, niestanowiące towarów handlowych. Tym samym podatek naliczony w związku z ich nabyciem nie może być odzyskany na zasadach określonych w art. 86 ust. 10 ustawy o VAT. Wyjaśniają, że przy rezygnacji ze zwolnienia z VAT podatek naliczony od zakupu środków trwałych i wyposażenia może być skorygowany w trybie art. 91 ustawy o VAT.

Ze stanowiskiem tym należy się zgodzić, bowiem błędne byłoby przyznanie podatnikowi prawa do odzyskania całego nieodliczonego VAT od środków trwałych czy wyposażenia, które początkowo były wykorzystywane do działalności zwolnionej z VAT.

Na podstawie art. 91 ustawy o VAT od środków trwałych (i wartości niematerialnych i prawnych) o wartości początkowej przekraczającej 15.000 zł podatnik odliczy część VAT naliczonego, jeżeli od roku, w którym dany składnik majątku oddano do używania, nie upłynęło 5 lat (lub 10 lat - dotyczy nieruchomości i praw wieczystego użytkowania gruntów). Za każdy rok pozostający do końca okresu korekty podatnik odliczy odpowiednio 1/5 lub 1/10 kwoty VAT przysługującej do odliczenia. Zakładając, że rezygnacja ze zwolnienia z VAT (lub utrata prawa do tego zwolnienia) nastąpi w 2013 r., kwotę odliczenia podatnik będzie wykazywał w kolejnych latach począwszy od deklaracji za styczeń (lub I kwartał) 2014 r.

Natomiast w przypadku wyposażenia i niskocennych środków trwałych podatnik może skorygować cały nieodliczony VAT, jeżeli od końca okresu rozliczeniowego, w którym wydano je do użytkowania, nie minęło 12 miesięcy. Korektę tę należy wykazać w pierwszej składanej deklaracji VAT. Po upłynięciu wskazanego okresu odzyskanie VAT nie jest już możliwe.

Przy czym należy pamiętać, że zasady te dotyczą środków trwałych nabytych od 1 czerwca 2005 r.

Powrót do zwolnienia

Podatnik, który utracił prawo do zwolnienia z VAT lub z niego zrezygnował, może ponownie skorzystać ze zwolnienia. Jest to możliwe nie wcześniej jednak niż po upływie roku, licząc od końca roku, w którym utracił prawo do zwolnienia lub z niego zrezygnował. Wynika to z art. 113 ust. 11 ustawy o VAT. Tak więc w przypadku gdy podatnik zrezygnował ze zwolnienia podmiotowego z VAT w 2011 r., mógł z dniem 1 stycznia 2013 r. ponownie skorzystać ze zwolnienia z VAT.

Jednak muszą być spełnione dwa warunki:

• obroty osiągnięte przez podatnika w ubiegłym roku nie mogły przekroczyć 150.000 zł,
   
• podatnik nie może wykonywać czynności określonych w art. 113 ust. 13 pkt 1-3 ustawy o VAT.

Aby móc ponownie korzystać ze zwolnienia, podatnik powinien złożyć formularz VAT-R. Należy w nim zakreślić kwadrat w poz. 30 oraz wypełnić poz. 38. Podaje się w niej datę, od której podatnik będzie korzystał ze zwolnienia.

W tym miejscu zwrócić należy uwagę na jeszcze jedną bardzo ważną kwestię, a mianowicie na fakt, że organy podatkowe uznają, iż powrót do zwolnienia z opodatkowania VAT możliwy jest wyłącznie od początku danego roku podatkowego, tj. od 1 stycznia. Nie jest, ich zdaniem, możliwy wybór zwolnienia od dowolnego miesiąca w danym roku podatkowym. Tak przykładowo uznał Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia 10 czerwca 2011 r., nr IPPP2/443-354/11-2/KG.

Moim zdaniem stanowisko to jest błędne. Ustawodawca w art. 113 ust. 11 ustawy o VAT wskazał, że prawo do ponownego skorzystania ze zwolnienia z VAT przysługuje podatnikowi nie wcześniej niż po upływie roku, licząc od końca roku, w którym utracił to zwolnienie. Określono w ten sposób najwcześniejszy termin powrotu do zwolnienia. Z przepisu tego nie wynika jednak, że ponowny wybór zwolnienia jest możliwy tylko i wyłącznie z początkiem roku. W mojej ocenie przepis ten należy interpretować w ten sposób, że podatnik może od początku każdego dowolnego miesiąca roku powrócić do zwolnienia podmiotowego, jednak dopiero po upływie tego najwcześniejszego terminu.

Czy warto korzystać ze zwolnienia podmiotowego?

Podatnik, który może korzystać ze zwolnienia podmiotowego, powinien przeanalizować, czy nie opłaci mu się jednak dokonać rejestracji jako podatnik VAT czynny.

Generalnie zwolnienie podmiotowe z podatku VAT jest korzystne dla podatników, którzy dokonują sprzedaży na rzecz:

• osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej,
   
• podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, ale zwolnionych podmiotowo z VAT,
   
• podmiotów wykonujących wyłącznie czynności zwolnione przedmiotowo z VAT.

Tak więc podatnik zastanawiając się czy być czynnym podatnikiem VAT, powinien przeanalizować, kto będzie odbiorcą jego towarów (czy usług). W sytuacji gdy jego kontrahentami będą czynni podatnicy VAT, to zazwyczaj są oni zainteresowani nabywaniem towarów czy usług również od podatników czynnych, wystawiających faktury, na podstawie których nabywcy mają prawo do odliczenia VAT. W takim przypadku wybór zwolnienia nie będzie więc korzystny.

Zwolnienie podmiotowe niekorzystne jest również w sytuacji, gdy podatnik prowadzący działalność gospodarczą zamierza dokonywać dużych zakupów inwestycyjnych. Jako "nievatowiec" nie będzie miał prawa do odliczania podatku naliczonego zawartego w tych zakupach, co może znacznie podwyższyć koszty jego działalności.

Także w sytuacji, gdy podatnik będzie sprzedawał towary czy usługi opodatkowane stawkami niższymi niż podstawowa, korzystanie ze zwolnienia podmiotowego nie zawsze jest opłacalne. W przypadku rezygnacji ze zwolnienia jest duże prawdopodobieństwo, że występować będzie u niego nadwyżka podatku naliczonego nad należnym, którą będzie mógł wykazywać do zwrotu.

Zmiany przepisów

Wskazać należy, że od 1 stycznia 2014 r. wejdą w życie przepisy nowelizacji o VAT, które wprowadzają zmiany w zakresie korzystania przez podatnika ze zwolnienia podmiotowego z VAT. Ważne jest, że limit uprawniający do zwolnienia podmiotowego pozostanie na niezmienionym poziomie, czyli wynosić będzie nadal 150.000 zł. Zwolnienie podmiotowe ma jednak być adresowane nie do podatnika, ale do "sprzedaży". W nieco inny niż obecnie sposób limit ten będzie wyliczany, ponieważ do jego obliczenia nie będzie już włączana wartość wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, sprzedaży wysyłkowej z terytorium kraju oraz sprzedaży wysyłkowej na terytorium kraju. Natomiast wliczana będzie wartość transakcji związanych z nieruchomościami oraz usług, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 7 i 38-41 ustawy o VAT, oraz usług ubezpieczeniowych - jeżeli czynności te będą miały charakter czynności pomocniczych.

Zmieni się także brzmienie art. 113 ust. 4 i 5 ustawy o VAT mówiącego o momencie utraty prawa do zwolnienia z VAT. Nowe brzmienie ust. 4 związane jest z doprecyzowaniem terminu, w jakim podatnicy, którzy rozpoczną w trakcie roku wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu VAT i chcący zrezygnować ze zwolnienia od pierwszej czynności wykonywanej czynności, mają złożyć pisemne zawiadomienie o tym zamiarze do urzędu skarbowego. Będzie to musiało nastąpić przed dniem wykonania tej pierwszej czynności.

Natomiast ze zmienionego brzmienia ust. 5 w art. 113 ustawy o VAT wynika, że jeśli wartość sprzedaży zwolnionej z VAT przekroczy kwotę 150.000 zł, zwolnienie traci moc począwszy od czynności, którą przekroczono tę kwotę. Ponadto z ust. 5 wykreślono obowiązek sporządzenia na dzień utraty prawa do zwolnienia spisu z natury zapasów towarów i przedłożenia go do urzędu skarbowego.

Nie będzie także możliwości powrotu do zwolnienia od podatku przed upływem roku, licząc od końca roku, w którym podatnik utracił prawo do zwolnienia lub z niego zrezygnował, także w przypadku osób fizycznych, które zakończyły działalność gospodarczą, a następnie na nowo ją podjęły.

Ponadto zmieniono brzmienie art. 113 ust. 13 ustawy o VAT. Istotną zmianą jest to, że doprecyzowano, iż podatnik zwolniony podmiotowo z VAT nie utraci prawa do tego zwolnienia w sytuacji, gdy sprzeda samochód osobowy, który stanowi u niego środek trwały podlegający amortyzacji.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o VAT (Dz. U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.)