Czy warto być podatnikiem VAT?

Podmioty, które podejmują się prowadzenia działalności gospodarczej niejednokrotnie stają przed wyborem: być czynnym podatnikiem VAT czy korzystać ze zwolnienia z tego podatku. Który wariant, dla kogo i w jakich okolicznościach jest korzystny?

Wybór zwolnienia podmiotowego

Podmiot rozpoczynający działalność gospodarczą, co do zasady, korzysta ze zwolnienia z VAT i to bez konieczności dopełniania jakichkolwiek obowiązków o charakterze formalnym. Wyjątek stanowią podatnicy wykonujący czynności wymienione w art. 113 ust. 13 ustawy o VAT. Chodzi o podmioty zajmujące się m.in. sprzedażą wyrobów z metali szlachetnych lub z udziałem tych metali, dokonujące dostaw nowych środków transportu, świadczące usługi prawnicze bądź doradcze.

Podatnik osiągając obroty z tytułu sprzedaży niekorzystającej ze zwolnienia z VAT, może jednak zdecydować się na zwolnienie z tego podatku. Jest to możliwe w sytuacji, gdy osiągnięty przez niego obrót w trakcie poprzedniego roku podatkowego, a także w bieżącym roku nie przekroczy ustawowego limitu. W 2011 r. limit ten został ustalony na poziomie 150.000 zł. Należy przy tym pamiętać, że do tego limitu nie wlicza się sprzedaży towarów i usług korzystających ze zwolnienia z VAT oraz sprzedaży towarów, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym zaliczane są przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.

Z kolei podmioty rozpoczynające prowadzenie działalności w trakcie roku mogą korzystać ze zwolnienia z VAT, jeśli przewidywana przez nich wartość sprzedaży nie przekroczy - w proporcji do okresu prowadzonej działalności w roku podatkowym - ustawowo określonej kwoty.

Podatnicy korzystający ze zwolnienia podmiotowego muszą prowadzić narastająco ewidencję sprzedaży w celu ustalenia momentu przekroczenia limitu obrotów i utraty prawa do zwolnienia z VAT.

Rozpoczynając działalność gospodarczą podmiot, któremu przysługuje prawo do zwolnienia z podatku VAT, powinien przeanalizować, czy zwolnienie wynikające z art. 113 ustawy o VAT z ekonomicznego punku widzenia jest dla niego korzystne. Pod uwagę należy wziąć przede wszystkim sposób prowadzenia działalności gospodarczej, a dokładnie rodzaj odbiorców, do których skierowana będzie sprzedaż towarów lub usług (patrz tabela).

W zasadzie podstawowym kryterium oceny, od której uzależniony jest wybór sposobu prowadzenia działalności gospodarczej jest potencjalny odbiorca towarów i usług. Wynika to z tego, że podmiot zwolniony z VAT, do sprzedawanych towarów i usług nie dolicza podatku VAT. W konsekwencji jego produkty mają niższą cenę brutto. Cena brutto istotna jest jednak wyłącznie dla odbiorcy towaru, który nie jest czynnym podatnikiem VAT.

W przypadku gdy kontrahentami podatnika będą czynni podatnicy VAT, to ich uwaga skupi się na poziomie cen netto a nie poziomie cen brutto. Wynika to z możliwości odliczenia podatku naliczonego. Korzystanie ze zwolnienia podmiotowego przez dostawcę w takiej sytuacji nie jest zatem korzystne. Po pierwsze, nie może on wystawiać faktur VAT (uprawnienie to zostało zarezerwowane dla czynnych podatników VAT). Po drugie, jego kontrahenci nie mogą odliczyć podatku naliczonego zawartego w zakupach jego towarów, czy usług.

Zastanawiając się nad wyborem zwolnienia z VAT warto wziąć pod uwagę kwestię ewentualnych inwestycji. Niezarejestrowany podatnik VAT nie ma bowiem prawa odliczać podatku naliczonego zawartego w tego rodzaju zakupach.

Trzeba jednak zwrócić uwagę, że podatnicy zwolnieni podmiotowo nie muszą:

składać zgłoszenia rejestracyjnego w podatku VAT, co wiąże się z opłatą skarbową w kwocie 170 zł,
składać deklaracji VAT,
wystawiać faktur VAT,
prowadzić rejestru zakupów,
określać struktury sprzedaży za kolejne lata podatkowe, w sytuacji gdy podatnik prowadzi tzw. sprzedaż mieszaną, tj. uprawniającą i nieuprawniającą do dokonywania odliczenia VAT naliczonego.

Obowiązki podatnika

Z dniem przekroczenia limitu obrotów podmiot staje się czynnym podatnikiem VAT. Konsekwencją tego jest szereg obowiązków. Najpierw podatnik powinien dokonać stosownej rejestracji na formularzu VAT-R.

Kolejnym obowiązkiem jest prowadzenie ewidencji, o której mowa w art. 109 ust. 3 ustawy o VAT. W myśl tego przepisu podatnicy VAT są obowiązani prowadzić ewidencję zawierającą: kwoty określone w art. 90, dane niezbędne do określenia przedmiotu i podstawy opodatkowania, wysokość podatku należnego, kwoty podatku naliczonego obniżające kwotę podatku należnego oraz kwotę podatku podlegającą wpłacie do urzędu skarbowego lub zwrotowi z tego urzędu oraz inne dane służące do prawidłowego sporządzenia deklaracji podatkowej.

Na podstawie prowadzonej ewidencji podatnik sporządza deklarację VAT miesięczną lub kwartalną. W związku z tym powstaje u niego kolejny obowiązek związany z terminowym składaniem tych deklaracji. Jak bowiem wynika z art. 99 ustawy o VAT, podatnicy są obowiązani składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe za okresy miesięczne bądź kwartalne w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesiącu bądź kwartale.

Ponadto podatnicy mają obowiązek wpłaty zobowiązania podatkowego wykazanego w składanych deklaracjach. Wynika to z art. 103 ustawy o VAT.

Prawa podatnika

Z uwagi na to, że podatek VAT jest podatkiem neutralnym dla podatnika, jego ciężar ma ponosić ostateczny odbiorca danego towaru czy usługi, czyli konsument. W związku z tym podstawowym prawem podatnika VAT jest prawo do pomniejszania kwoty podatku należnego o kwoty podatku naliczonego zawarte w cenie towarów i usług nabywanych na potrzeby firmy. Przy czym prawo to przysługuje podatnikowi w takim zakresie, w jakim nabywane towary i usługi wykorzystywane będą do wykonywania czynności opodatkowanych podatkiem VAT.

Jeśli podatnik dokonuje sprzedaży opodatkowanej stawkami niższymi niż podstawowa oraz dokonuje eksportu towarów, wewnątrzwspólnotowej ich dostawy bądź też świadczy usługi opodatkowane poza terytorium kraju, może się okazać, że podatek naliczony jest wyższy od podatku należnego, wówczas nadwyżka ta jest podatnikowi zwracana. Ma to szczególne znaczenie w przypadku ponoszenia znaczących nakładów inwestycyjnych. Status czynnego podatnika VAT pozwala bowiem na odzyskanie podatku naliczonego.

Dla kogo korzystne jest zwolnienie podmiotowe z VAT?

Kiedy zwolnienie podmiotowe z VAT nie jest korzystne?

Dla podatników dokonujących sprzedaży na rzecz:
•	osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej,
•	podmiotów prowadzących działalność gospodarczą zwolnionych podmiotowo z VAT,
•	podmiotów wykonujących wyłącznie czynności zwolnione przedmiotowo z VAT.

W sytuacji gdy:
•	nabywcami towarów i usług oferowanych przez podatnika są podatnicy niekorzystający ze zwolnienia,
•	podatnik dokonuje sprzedaży towarów i usług opodatkowanych stawką niższą niż podstawowa,
•	podatnik dokonuje dużych zakupów inwestycyjnych.