Sprzedaż ratalna w pytaniach Czytelników

1. Obowiązek podatkowy

Określenie momentu powstania obowiązku podatkowego przy sprzedaży towaru na raty, w sytuacji gdy zapłata będzie dokonywana już po wydaniu towaru, wymaga ustalenia, w którym momencie dochodzi do sprzedaży tego towaru. Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 19 ust. 1 ustawy o VAT, przy określeniu momentu sprzedaży istotny jest przede wszystkim moment wydania towaru czy wykonania usługi. Sprzedaż - nawet jeżeli jest to sprzedaż ratalna - ma zatem miejsce w chwili wydania towaru, co przy sprzedaży ratalnej - zgodnie z powołanym uregulowaniem cywilistycznym - nastąpić powinno przed całkowitą zapłatą za towar.

Zasadniczo obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru, a jeżeli dostawa towaru powinna zostać potwierdzona fakturą VAT - obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, jednak nie później niż w siódmym dniu od dnia wydania towaru. Jedynie w przypadku gdy przed wydaniem towaru podatnik wpłacał zaliczki na poczet zakupu towaru, obowiązek podatkowy - zgodnie z art. 19 ust. 11 ustawy o VAT - powstaje z chwilą otrzymania przez dostawcę tej zaliczki.

Dla określenia momentu powstania obowiązku podatkowego w przypadku sprzedaży na raty nie ma zatem znaczenia fakt, iż zapłata za towar będzie dokonywana w odstępach czasowych. Nie można przyjąć, iż obowiązek podatkowy powstawał będzie z chwilą regulowania przez podatnika poszczególnych rat, jeśli wcześniej miało miejsce wydanie towaru. Forma zapłaty nie wywiera wpływu na moment powstania obowiązku podatkowego po stronie dostawcy.

Klient zakupił na raty telewizor 15 marca 2010 r. W tym samym dniu odebrał towar i fakturę potwierdzającą zakup. Przy odbiorze towaru nie dokonywał żadnych wpłat. Całość należności będzie regulował w miesięcznych ratach przez okres 2 lat. Kiedy powstanie obowiązek podatkowy od tej sprzedaży?

Obowiązek podatkowy po stronie sprzedawcy powstał w tym przypadku w dniu wydania towaru, czyli 15 marca 2010 r.

Klient w dniu 15 marca 2010 r. podpisał umowę zakupu ratalnego sprzętu AGD o łącznej wartości 20.000 zł. Przed podpisaniem umowy musiał wpłacić zaliczkę w wysokości 2.000 zł. Zaliczkę podatnik uiścił w dniu 11 marca 2010 r., natomiast sprzęt otrzymał w dniu podpisania umowy, czyli 15 marca 2010 r. Kiedy powstał obowiązek podatkowy z tytułu tej sprzedaży na raty?

W stosunku do wpłaconej zaliczki, obowiązek podatkowy po stronie sprzedającego powstał w dniu jej otrzymania, czyli 11 marca, natomiast w stosunku do pozostałej kwoty należności - z chwilą wydania towaru, lub - jeżeli fakt ten potwierdzany będzie fakturą VAT - z chwilą wystawienia faktury, jednak nie później niż w 7. dniu od dnia wydania towaru, czyli najpóźniej w dniu 22 marca 2010 r.

Świadczymy usługi szkoleniowe dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (usługa zwolniona z VAT). Wpisowe uiszczane jest przed rozpoczęciem szkolenia, a pozostałe wpłaty dokonywane są w ratach w okresie późniejszym, przed zakończeniem szkolenia. Jak ustalić obowiązek podatkowy w VAT?

Jeżeli przed wykonaniem usługi otrzymano część należności, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części. Oznacza to, że organizator szkolenia powinien wykazać obowiązek podatkowy w momencie otrzymania wpisowego (w części otrzymanej zapłaty), a następnie z chwilą otrzymania kolejnych części należności w tej części.

W związku z tym, iż usługi w zakresie edukacji zwolnione są z VAT - to wykazanie obowiązku podatkowego nie wpłynie w żaden sposób na kwotę podatku należnego. Odpowiednie ustalenie terminu powstania obowiązku podatkowego jest jednak istotne, gdyż czynności zwolnione z VAT wykazuje się w deklaracji VAT w poz. 20.

2. Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania z tytułu sprzedaży towaru na raty jest obrót, czyli - zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o VAT - kwota należna z tytułu sprzedaży tego towaru pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Kwota należna w przypadku sprzedaży ratalnej wynikać powinna z umowy zawartej pomiędzy dostawcą a nabywcą towaru. Ustalenie podstawy opodatkowania przy sprzedaży ratalnej możliwe jest więc wyłącznie na podstawie postanowień umownych między stronami. Jeżeli bowiem z umowy wynika, iż do kwoty należnej przyjmuje się również kwotę odsetek doliczanych do każdej z płaconych przez nabywcę rat, wówczas odsetki te zwiększają podstawę opodatkowania podatkiem VAT. Do podstawy opodatkowania mogą również zostać włączone koszty manipulacyjne związane z zawarciem umowy sprzedaży ratalnej. W takim przypadku, zarówno odsetki, jak i koszty manipulacyjne nie stanowią świadczenia ubocznego, a zatem faktura VAT dokumentująca sprzedaż danego towaru powinna w cenie tego towaru zawierać również wartość odsetek i kosztów manipulacyjnych. W takiej sytuacji należy stosować stawkę VAT od łącznej wartości tych kwot według stawki właściwej dla danego towaru.

Przykład

Klient zakupił w sklepie sprzęt RTV o wartości 5.000 zł, rozkładając płatność na 10 rat. Z umowy wynika, iż w terminie do 15. dnia każdego miesiąca będzie on płacił po 500 zł plus stałe odsetki w wysokości 20 zł dodawane do każdej raty. Podstawą opodatkowania w takim przypadku będzie cała kwota należna z tytułu sprzedaży, czyli kwota 5.200 zł.

Istnieje również możliwość wyłączenia odsetek i kosztów manipulacyjnych, jako odrębnych pozycji faktury i traktowanie ich jako sprzedaży usług finansowych (zwolnionych z VAT). Nie zawsze jednak wystąpienie u podatnika sprzedaży zwolnionej z VAT będzie dla niego korzystnym rozwiązaniem.

Takie rozwiązanie wynika jednak raczej z uregulowań zawartych w dyrektywie w sprawie VAT niż z polskich przepisów podatkowych. Można przy tym wskazać na wyrok NSA z dnia 29 września 2008 r., sygn. akt I FSK 1284/07, w którego uzasadnieniu powołany jest z kolei wyrok ETS z dnia 27 października 1993 r. w sprawie C-281/91. W ww. wyroku ETS stwierdzono, iż odsetki od kredytu kupieckiego należne do dnia powstania obowiązku podatkowego z tytułu dokonanej sprzedaży podwyższają podstawę opodatkowania towaru (usługi), natomiast odsetki należne z tytułu odroczonego terminu płatności korzystają ze zwolnienia jako opłata za świadczone usługi finansowe.

W wyroku NSA z kolei stwierdzono, iż:

Zgodnie z prowspólnotową wykładnią, wykonanie usług polegających na udzielaniu kredytów (pożyczek), w tym i tzw. kredytu kupieckiego, następuje w momencie otrzymania (przez usługodawcę) należnych odsetek lub w momencie upływu terminu ich zapłaty. I w momencie tym powstaje też obowiązek podatkowy (art. 19 ust. 1 i 5), a jeżeli wykonanie usługi powinno być potwierdzone fakturą obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w 7. dniu, licząc od dnia wykonania usługi (art. 19 ust. 4).

3. Sprzedaż ratalna za pośrednictwem banku

Jedną z form sprzedaży ratalnej jest finansowanie tej transakcji za pośrednictwem banku, który ma podpisaną ze sklepem umowę. Często formalności związane z zakupem ratalnym załatwiane są na miejscu, w danym sklepie, bez konieczności udawania się do placówki banku.

Warto zauważyć, iż często taka forma sprzedaży mylona jest przez podatników z typową sprzedażą na raty. Pamiętać jednak należy, iż w tej sytuacji dla podatnika-sprzedawcy jest to zwykła sprzedaż gotówkowa, rodząca obowiązek wystawienia faktury i odprowadzenia podatku należnego od całej wartości towaru w miesiącu, w którym sprzedaż została dokonana. Także i w tym przypadku późniejsze rozliczenia klienta z bankiem nie wywierają jakiegokolwiek skutku dotyczącego sprzedaży towaru.

Należy również zwrócić uwagę na odmienność sprzedaży ratalnej od innego rodzaju sprzedaży, w którym wydanie towaru poprzedzone jest sukcesywnym wpłacaniem kwot na pokrycie należności. Mamy bowiem wówczas do czynienia nie ze sprzedażą na raty lecz z przedpłatami, a wydanie towaru następuje jako zdarzenie późniejsze. Ma to szczególne znaczenie przy ustalaniu momentu powstania obowiązku podatkowego w podatku VAT. O ile bowiem dla sprzedaży ratalnej moment powstania obowiązku podatkowego wyznaczony jest datą wydania towaru (wystawienia faktury), to w systemie przedpłat - co do zasady - obowiązek podatkowy powstaje zgodnie z art. 19 ust. 11 ustawy o VAT, tj. z chwilą uiszczania kolejnych przedpłat.

Klient kupił samochód w salonie sprzedaży. Przy zakupie wpłacił jedynie 10% wartości kupowanego samochodu. Pozostałą kwotę będzie spłacał w miesięcznych ratach przez okres 2 lat. Umowa została zawarta w siedzibie sklepu pomiędzy podatnikiem jako kredytobiorcą, a bankiem, którego przedstawiciel oferuje usługi finansowe na terenie salonu, zgodnie z umową wcześniej zawartą z właścicielem sklepu. Jak sprzedawca powinien rozliczyć tę sprzedaż?

W opisanej sytuacji sprzedawca w tym przypadku nie dokonuje stricte sprzedaży ratalnej. Powinien wystawić fakturę VAT obejmującą całą wartość sprzedanego samochodu, bez konieczności umieszczania na niej adnotacji, iż jest to sprzedaż ratalna, ze względu na to, iż otrzymuje on w zasadzie od razu całą kwotę należną z tytułu sprzedaży.

Zgodnie z umową zawartą w styczniu 2010 r., klient będzie mógł odebrać samochód osobowy o wartości 50.000 zł, z chwilą gdy uiści w miesięcznych ratach kwotę stanowiącą 30% należności. Klient na podstawie powyższej umowy wpłacił kolejno: w styczniu 5.000 zł, w lutym 6.000 zł, w marcu 7.000 zł. Kiedy powstanie obowiązek podatkowy po stronie sprzedawcy?

Obowiązek podatkowy powstał odpowiednio w styczniu, lutym i marcu w odniesieniu do wpłacanych kwot należności.

Jeżeli samochód zostanie przez podatnika odebrany np. w dniu 22 kwietnia 2010 r., to w miesiącu tym powstanie obowiązek podatkowy w stosunku do pozostałej części należności, czyli kwoty 50.000 zł - 18.000 zł = 32.000 zł, niezależnie od tego, czy dalsza spłata należności również będzie następowała w formie rat, czy też jednorazowo.

4. Sprzedaż nieruchomości na raty

Zgodnie z art. 19 ust. 10 ustawy o VAT, w przypadku dostawy towarów, której przedmiotem są lokale i budynki, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty, nie później jednak niż 30. dnia, licząc od dnia wydania.

Jak stanowi § 11 rozporządzenia w sprawie faktur, w przypadkach opisanych powyżej, fakturę wystawia się nie później niż z chwilą powstania obowiązku podatkowego i nie wcześniej niż 30. dnia przed powstaniem tego obowiązku.

Powyższe przepisy wskazują, iż w przypadku sprzedaży na raty lokalu czy budynku, jeżeli przed jego wydaniem sprzedający pobierał zaliczki, obowiązek podatkowy powstaje w odniesieniu do każdej otrzymanej zaliczki. Natomiast gdy miało miejsce wydanie lokalu, to od tego dnia, aż do 29. dnia od tej daty obowiązek podatkowy dotyczyć będzie również każdej wpłaconej części należności (z chwilą jej uiszczenia). Po upływie 29 dni od dnia wydania lokalu czy budynku, obowiązek podatkowy w stosunku do nieuiszczonych jeszcze rat powstanie w 30. dniu od dnia wydania lokalu czy budynku. Kolejno regulowane raty nie będą już powodowały powstania obowiązku podatkowego, ponieważ ostateczna faktura dokumentująca tę transakcję musi być wystawiona do 30. dnia od daty wydania lokalu.

W dniu 15 stycznia 2010 r. podpisaliśmy umowę przedwstępną na sprzedaż budynku mieszkalnego. Podpisanie aktu notarialnego miało miejsce 26 lutego 2010 r., a terminy płatności wyznaczono następująco:

w dniu podpisania aktu - 50% należnej kwoty,
w dniu 1 czerwca 2010 r. - pozostała część należności.

Kiedy powstał obowiązek podatkowy z tytułu sprzedaży?

W sytuacji opisanej w pytaniu, umowa przedwstępna nie wywołała jeszcze skutków podatkowych o ile nie wiązała się z płatnością zaliczki. Obowiązek podatkowy powstał dopiero w momencie podpisania aktu notarialnego i przyjęcia pierwszej raty należności. Z chwilą przyjęcia 50% kwoty należnej, u sprzedającego powstał obowiązek podatkowy w stosunku do tej części należności.

Ponieważ druga część należności uiszczona zostanie po upływie 30 dni od dnia dokonania transakcji, zatem w stosunku do tej części należności obowiązek podatkowy powstanie 30. dnia od dnia podpisania aktu notarialnego. Po wydaniu towaru (podpisaniu aktu notarialnego) zaczyna bowiem biec maksymalny termin powstania obowiązku podatkowego, który w stosunku do nieuiszczonej jeszcze części należności powstanie najpóźniej w 30. dniu licząc od dnia wydania nieruchomości. Dokonując stosownych obliczeń ustalimy, że mimo iż druga rata należności wpłynie do dostawcy dopiero w dniu 1 czerwca 2010 r., to i tak obowiązek podatkowy z tytułu dostawy w tej części powstał w dniu 28 marca 2010 r., wtedy bowiem upłynął termin 30 dni od dnia dostawy.

5. Sprzedaż na raty dokonywana przez małych podatników rozliczających się metodą kasową

W przypadku małych podatników rozliczających się metodą kasową, obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania całości lub części należności, nie później niż 90. dnia, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi. Uregulowanie części należności powoduje powstanie obowiązku podatkowego w tej części.

Mały podatnik rozliczający się kasowo ma zatem możliwość zadeklarowania podatku należnego dopiero z chwilą otrzymania zapłaty.

Jeżeli mały podatnik rozliczający się kasowo podpisuje umowę sprzedaży ratalnej towaru, to niezależnie od harmonogramu spłat kolejnych rat, moment wydania towaru wyznacza termin, od którego należy liczyć 90 dni i w tym właśnie 90. dniu od dnia wydania towaru ma on obowiązek zadeklarowania podatku należnego od całej sprzedaży (o ile wcześniej nabywca nie uregulował należności). Natomiast otrzymanie zapłaty przed wydaniem towaru oraz do 90. dnia od tego wydania należy tu traktować na zasadach ogólnych, a zatem obowiązek podatkowy powstanie w stosunku do każdej otrzymanej zaliczki, oraz części zapłaty (raty) uiszczonej przed upływem 90 dni od dnia wydania towaru.

Klient, który jest małym podatnikiem rozliczającym się metodą kasową zawarł w styczniu 2010 r. umowę sprzedaży sprzętu komputerowego na kwotę 20.000 zł. Należność zgodnie z umową płatna będzie w 10 kolejnych ratach po 2.000 zł każda. Sprzęt został wydany w dniu 4 stycznia 2010 r. Pierwszą ratę w wysokości 2.000 zł podatnik wpłacił w lutym 2010 r. Kiedy powstanie obowiązek podatkowy od tej sprzedaży?

Od raty zapłaconej w lutym 2010 r. obowiązek podatkowy powstał w lutym. Podobnie powstał obowiązek podatkowy od raty uiszczonej w marcu. Natomiast 90. dzień od dnia wydania towaru przypada w dniu 4 kwietnia 2010 r. i od pozostałej kwoty należności obowiązek podatkowy powstał właśnie w tym dniu.

6. Odliczenie podatku naliczonego w przypadku nabycia towaru na raty

Niezależnie od tego, że należność za nabywany towar uiszczana jest w pewnych odstępach czasu w formie rat, nabywca towaru w systemie ratalnym ma prawo do odliczenia całego podatku naliczonego (z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z ustawy i rozporządzenia wykonawczego) z wystawionej przez sprzedawcę faktury VAT w rozliczeniu za okres, w którym fakturę tę otrzymał, bądź w rozliczeniu za jeden z dwóch kolejnych okresów rozliczeniowych.

Jako czynny podatnik VAT mam zamiar zakupić wyposażenie biura. Płatność będzie dokonywana w pięciu ratach. Kiedy będę mógł odliczyć podatek naliczony: w chwili otrzymania sprzętu, czy też dopiero po zapłacie całej należności?

Rozłożenie zapłaty za dokonaną transakcję na raty na ogół nie ma wpływu na termin odliczenia podatku naliczonego. Istotne jest, czy nabywca otrzymał już towar oraz fakturę.

Jedynie w sytuacji gdy zakupy towarów dokonywane są od małego podatnika rozliczającego się metodą kasową odliczenie podatku naliczonego uzależnione jest od dokonania zapłaty należności. Prawo do odliczenia podatku naliczonego z faktury VAT-MP przysługuje nabywcy dopiero w rozliczeniu za miesiąc, w którym:

uregulował część należności na rzecz małego podatnika,
uregulował całość należności na rzecz małego podatnika,
przypada 90. dzień od dnia wydania towaru - w pozostałych przypadkach.

Jeżeli jednak dostawca nie jest małym podatnikiem rozliczającym się metodą kasową, to fakt że należność za nabywany towar uiszczana jest w pewnych odstępach czasu, w formie rat, co do zasady nie ma wpływu na prawo nabywcy towaru do odliczenia całego podatku naliczonego wynikającego z wystawionej przez sprzedawcę faktury VAT w rozliczeniu za okres, w którym fakturę tę otrzymał, bądź w rozliczeniu za jeden z dwóch okresów następnych.

Pamiętać przy tym należy o warunku nałożonym w art. 86 ust. 12, zgodnie z którym prawo do obniżenia kwoty podatku należnego powstaje nie wcześniej, niż z chwilą nabycia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel.