Wpływ zmian stawek VAT na zawarte umowy

Planowane przez rząd zmiany stawek podatku VAT w 2011 r. można uwzględnić w zawieranych obecnie umowach. Bez odpowiednich zapisów w umowie przerzucenie na drugą stronę ryzyka związanego ze wzrostem stawek VAT może nie być możliwe. Należy jednak uważać na postanowienia we wzorcach umów z konsumentami. Nie można w nich zapisywać, że zmiana stawki podatku VAT będzie oznaczać automatyczną zmianę ceny.

Umowy z przedsiębiorcami

Zasadą jest, że sama zmiana stawki podatku VAT nie skutkuje koniecznością zapłacenia wyższej ceny, o ile umowa nie zawierała klauzuli rodzącej takie zobowiązanie. W umowach zawieranych z innymi przedsiębiorcami można podawać ceny w kwotach netto i umówić się, że zostanie do nich doliczony podatek VAT według stawki obowiązującej w momencie wystawiania faktury. Jeśli stawka podatku VAT się zmieni, zmianie ulegnie też cena brutto. Pozwala to uniknąć sporów na tle tego, jaką kwotę w razie zmiany stawek VAT należy zapłacić.

Ryzyka zmiany VAT nie można przerzucić na konsumentów

Zapowiedzi podniesienia stawek podatku VAT mogą skłonić część przedsiębiorców do zamieszczenia we wzorach umów zapisów o podwyższeniu ceny w razie zmiany stawki VAT. O ile we wzorcach umów z innymi przedsiębiorcami jest to dopuszczalne, to należy pamiętać o tym, aby takich zapisów nie zamieszczać we wzorcach umów z konsumentami. Takie zapisy są niedozwolonymi klauzulami umownymi. Nie tylko nie wiążą one konsumentów, ale mogą na przedsiębiorcę ściągnąć dodatkowe problemy.

W rejestrze niedozwolonych klauzul umownych, prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zamieszczone jest następujące postanowienie (nr wpisu 885):

"Do ceny netto zostanie doliczony podatek VAT zgodnie z obowiązującymi przepisami. W przypadku zmiany stawki podatku VAT nastąpi odpowiednia zmiana ceny".

Wprowadzenie do wzoru umowy z konsumentami zapisu o zmianie ceny wskutek zmiany stawki podatku VAT jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy konsumentowi daje się prawo do niezaakceptowania nowej ceny i odstąpienia od umowy. Odstąpienie od umowy nie może być wtedy uzależnione od zapłacenia przez konsumenta kary umownej lub odstępnego. Wynika to z art. 385³pkt 20 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim niedozwolonymi postanowieniami umownymi są m.in. takie postanowienia, które przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny bądź wynagrodzenia po zawarciu umowy, bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy.

Niedozwolone klauzule umowne nie wiążą konsumentów. Nawet więc jeśli w przyszłości zmieni się stawka podatku VAT, przedsiębiorca nie będzie mógł skutecznie podnieść z tego powodu ceny, jeżeli jednocześnie nie daje konsumentowi możliwości odstąpienia od umowy. Dodatkowo Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną za stosowanie niedozwolonych postanowień umownych. Kwota bazowa kary za każdą niedozwoloną klauzulę stanowi od 0,02% do 0,1% przychodu przedsiębiorcy z roku poprzedniego.

W umowach z konsumentami ceny brutto

We wzorach umów z konsumentami ani w reklamach kierowanych do konsumentów nie należy się posługiwać wyłącznie cenami netto. Cena towaru jest to wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. W cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług (art. 3 ust. 1 ustawy o cenach - Dz. U. z 2001 r. nr 97, poz. 1050 ze zm.). Informacja o cenie towaru w wysokości (wartości) nieuwzględniającej podatku jest informacją nierzetelną, nieprawdziwą i niepełną, bo to na przedsiębiorcy ciąży obowiązek oznaczania cen towaru zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Konsument ma prawo znać cenę towaru, a nie obliczać ją sam, bez względu na to, czy przy cenie towaru umieszczono ogólnikową informację - cena netto, cena + VAT itp. Tak uznał Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z dnia 19 maja 2005 r., sygn. akt VXII Ama 11/2004. Stosowanie w reklamie skierowanej do konsumentów cen netto Sąd zakwalifikował jako praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

Cena a zamówienie publiczne

Szczególną uwagę należy zwrócić na umowy zawierane w trybie Prawa zamówień publicznych. W umowie może znajdować się klauzula waloryzacyjna, przewidująca zmianę ceny w razie zmiany stawek podatku VAT. Jeśli jednak takiej klauzuli nie ma, a przy zawieraniu umowy uzgodniono cenę obejmującą VAT według określonej stawki, to treść art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o cenach nie stwarza uprawnienia do podniesienia ceny w razie zmiany stawki podatku VAT. Trudno będzie też doprowadzić do zmiany umowy o udzielenie zamówienia publicznego w taki sposób, aby podnieść zapisaną w niej cenę. Art. 144 Prawa zamówień publicznych zakazuje dokonywania istotnych zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy. Zmiana jest możliwa, gdy zamawiający przewidział możliwość dokonania takiej zmiany w ogłoszeniu o zamówieniu lub w specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz określił warunki takiej zmiany. Sporo firm miało z tego powodu problemy kilka lat temu, gdy stawki podatku VAT na roboty budowlane zostały podwyższone z 7% do 22%. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 lipca 2006 r., sygn. akt III CZP 54/06 wskazał, że podwyższenie stawek podatku od towarów i usług nie uzasadnia - bez zmiany umowy - obowiązku zamawiającego zapłaty wynagrodzenia netto powiększonego o podatek od towarów i usług według podwyższonej stawki.

Jeżeli strony w umowie nie zawarły stosownych postanowień co do konsekwencji ewentualnej zmiany stawki podatku od towarów i usług, względnie za ich zgodą nie doszło do zmiany umowy, to powstaje problem podstaw prawnych do wprowadzenia modyfikacji postanowień umowy w zakresie wysokości wynagrodzenia wykonawcy. Możliwość zmiany ceny przez sąd daje art. 357¹ K.c. Problem w tym, że stawia on trudne do spełnienia warunki: z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia musiałoby być połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.),
ustawa z dnia 29.01.2004 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. nr 113, poz. 759).